Vũ Tuấn Hoàng

Tôi quen biết Micheal lần đầu tiên tại Hội chợ triển lãm sách lớn nhất hành tinh – Frankfurt messe năm 2023. Tôi dừng chân trước gian hàng sách của đất nước Ireland chỉ vì trong tuyển tập dịch thơ ca thế giới Thơ Không Tuổi của tôi có năm bài thơ của một thi sĩ lừng danh, người đoạt giải Nobel năm 1923, người con của đất nước này là William Butler Yeats.

Nhà văn  Micheal 

Hai chúng tôi ngồi xuống sau chiếc bàn nhỏ và chuyện trò thân mật như hai người bạn đã quen biết từ lâu. Văn chương đã xóa nhòa mọi rào cản về khác biệt chủng tộc.  Micheal hỏi tôi nhiều về phản ứng của độc giả Việt Nam với các tác phẩm của văn học Ireland. Nhất là các tác giả tầm cỡ thế giới như James Joyce và Yeats. Và, chúng tôi đều có chung một nhận định “Chúng ta biết về nhau quá ít ỏi”.

 Anh đề nghị tôi dịch các nhà thơ đương đại Ireland sang tiếng Việt. Anh tặng tôi tập truyện ngắn Quang Phổ Con Người mới xuất bản của mình và chỉ cho tôi tên của họa sĩ vẽ bìa. Một họa sĩ Việt Nam, người Sài Gòn...

“Có lẽ, đó cũng là cơ duyên mà hôm nay chúng ta gặp nhau tại đây” – Anh cười và bắt tay khi chào tạm biệt.

Micheál Ó Conghaile, sinh năm 1962 tại Inis Treabhair, một hòn đảo ngoài khơi bờ biển Connemara, được độc giả nói tiếng Ireland biết đến như một nhà văn từng đoạt nhiều giải thưởng văn học danh giá. Ba tuyển tập truyện ngắn của ông,      Mac an tSagairt (1986), An Fear a Phléasc (1997) và An Fear Nach nDéanann Gaire (2003), một số trong đó đã được dịch sang nhiều thứ tiếng khác nhau như tiếng Albania, Croatia, Đức, Macedonia, Na Uy, Ba Lan, Romania và tiếng Slovenia, đã giành được nhiều giải thưởng.

Ó Conghaile luôn ủng hộ và tạo điều kiện cho việc dịch những tác phẩm văn học tiếng Ireland hay nhất và cho rằng, việc dịch sang tiếng Anh thúc đẩy văn học tiếng Ireland trên toàn thế giới, tạo thuận lợi cho việc dịch sang các ngôn ngữ khác.

“bất kể một cuốn sách được xuất bản thường xuyên như thế nào, rồi được được ca ngợi tốn giấy mực đến đâu, lời khen ngợi đó đều vô nghĩa đối với độc giả tiếng Anh không biết tiếng Ireland cho đến khi họ có thể đọc bản dịch”. Có lẽ cũng là kinh nghiệm sát sườn của O Conghaile khi gửi truyện “Athair” cho Sunday Tribune. Câu chuyện vẫn còn đó, không được thừa nhận hay chấp nhận cho đến một năm sau khi Ó Conghaile tình cờ gửi  bản dịch tiếng Anh của tác phẩm. Nó được xuất bản và đưa vào danh sách rút gọn của Tribune cho truyện ngắn của năm, sau đó tác phẩm đã giành chiến thắng trong cuộc thi và mang về cho Ó Conghaile Giải thưởng Nhà văn Hennessy danh giá của năm. Sự công nhận là điều quan trọng đối với các tác giả và ít tác giả nào muốn tác phẩm của mình bị che khuất, không thể hiểu thấu của các tạp chí tiếng Ireland hoặc trên những kệ sách dưới cùng của các hiệu sách.

Quyết định viết bằng tiếng Ireland của Ó Conghaile không phải vì động cơ chính trị hay mang tính văn hóa. Ông viết bằng tiếng Ireland không phải vì tình yêu với ngôn ngữ này mà vì đó là ngôn ngữ đầu tiên của ông - Ngôn ngữ mà ông sáng tác tốt nhất.  Nếu ông cảm thấy thoải mái hơn khi viết bằng tiếng Anh thì đó sẽ là phương tiện ông ấy lựa chọn. Ông chưa bao giờ hình dung mình sẽ viết bằng tiếng Anh, nhưng vẫn rất vui khi tác phẩm của mình được dịch sang tiếng Anh.

     Micheál Ó Conghaile là một trong những người tiên phong về truyện ngắn ở Ireland. Ông được biết đến nhiều nhất với những câu chuyện kỳ ​​ảo, hậu hiện đại, phi hiện thực ghi lại những sự kiện đáng kinh ngạc, những sự kiện không thể xảy ra và những hành động kỳ lạ. Ông cũng rất giỏi về chủ nghĩa hiện thực cổ điển, và những câu chuyện cảm động và dịu dàng này tương phản với năng lượng ngôn từ và khiếu hài hước đen  trong tác phẩm phi hiện thực của ông. Những màu sắc rực rỡ của bộ sưu tập này cười lớn và hét lên với chúng ta để cùng tham gia vào những chuyến phiêu lưu hỗn loạn của họ và kêu gọi chúng ta suy ngẫm về những khoảnh khắc mất mát sâu sắc, những thách thức nghiêm trọng và bao nỗi sợ hãi lạnh sống lưng. Nếu có một chủ đề lặp đi lặp lại trong những câu chuyện này, thì đó là điệp khúc rằng sống chứ không phải cuộc sống mới là thiêng liêng. Cuốn sách này tôn vinh sự phong phú của tất cả các màu sắc của con người . 

Tuyển tập này, bao gồm mười bảy câu chuyện trong suốt hai mươi sáu năm sáng tác, không chỉ thể hiện nhiều phong cách, cả về văn chương và ngôn ngữ, mà còn thể hiện sự khéo léo trong phong cách đặc trưng cho tác phẩm của Ó Conghaile và khẳng định ông là một trong những nhà văn viết truyện ngắn đặc sắc nhất trong thế hệ của mình.

Tôi xin dịch giới thiệu một truyện ngắn mang tựa đề “ Quang Phổ Con Người” cũng là tên của tập truyện ngắn của ông.

Tôi đã ở cùng anh ấy đêm đó. Thật vậy, tôi là người cuối cùng nhìn thấy anh chốt chặt cổng từ bên trong. Anh ấy mặc áo polo cổ lọ màu đỏ, quần jean xanh và khăn quàng cổ màu của đội bóng Man United.

Tôi nghĩ anh ấy rất cao hứng vào đêm đó. Chúng tôi bắt đầu ở Greens. Không thể nói chính xác là mấy giờ. Lúc đó đã hơn bảy giờ, có thể gần tám giờ. Bạn phải ra ngoài sớm vào tối Chủ Nhật. Bạn phải bắt đầu sớm, anh ấy thường nói thế, chửi thề các quán rượu. Mười giờ không phải là giờ đóng cửa, không hề. Không phải là anh ấy sẽ uống nhiều, anh ấy thích một vài cốc bia, thế thôi. Thèm uống không phải là lý do khiến anh ấy đến quán rượu.

Anh ấy đã uống bốn cốc bia đêm đó. Tôi chắc là anh ấy không uống nhiều hơn. Anh ấy chỉ ra ngoài để có bạn, giống như tôi vậy. Vui vẻ. Những chàng trai. Gặp gỡ mọi người, đó là những gì anh ấy muốn. Tôi không nghĩ mình từng thấy anh ấy ngồi lì ở một chỗ trong quán rượu.  Anh  thường đứng ở quầy, nói huyên thuyên. Anh  chặn mọi người đi ngang qua và tròng ghẹo họ, hoặc giả vờ, hoặc hỏi họ về điều gì đó. Họ đã nói về đồ uống, khiêu vũ, bóng đá và đàn bà. Anh  để mắt đến phụ nữ, giống như tôi. Có gì sai trái ở đây kia chứ? Một chàng trai trẻ. Anh ta sẽ hai mươi mốt tuổi vào mùa thu năm sau. Tôi không nghĩ anh ta sẽ đi lại lâu dài với bất kỳ ai vào thời điểm đó. Tôi đã biết tỏng tất cả. Pauline đã rời bỏ anh ta từ lâu rồi, đến rồi đi. Róisín thì bị anh ta bỏ. Cô ta chẳng ra gì, anh ta nói.

Không ai trong chúng tôi có phụ nữ đi cùng đêm đó.

Không có món ăn gì ở Greens. Chúng tôi đi đến  Doody's. Gần chín giờ rồi. Nhạc thì tuyệt, nhưng người thì chật cứng như cá mòi trong hộp. Chúng tôi ở đó cho đến khi đóng cửa. Quán này rất ngon. Chúng tôi dành phần lớn thời gian buổi tối với các chàng trai. Đã tìm hiểu nơi này vài lần, nhưng chẳng có gì. Có vài bóng hồng ở đó, nói chuyện nhiều và sôi nổi đàn đúm với nhau. Chúng tôi đã cố gắng hết sức tán tỉnh họ, nhưng vô ích. Họ có quá nhiều lý do từ chối. Không muốn nhảy. Họ có bạn trai riêng. Không hứng thú với chúng tôi. Họ có bạn bè của mình rồi. Hầu hết bọn họ nhìn chúng tôi một cách trơ tráo, mặt mày cau có. Tất cả những gì chúng tôi theo đuổi là tình dục, họ có vẻ như đã nói với chúng tôi như vậy. Chúng tôi không quan tâm.

Chúng tôi dừng lại ở sàn nhảy disko. Chúng tôi không rời khỏi góc vũ trường cho đến khi uống hết bay một gói sáu lon bia mà một trong những chàng trai đã mang vào dưới áo khoác của mình. Nơi này đông nghẹt.  Chúng tôi dành phần còn lại của đêm để thám thính  đánh hơi.

'Công việc ổn chứ, mọi chuyện thế nào?'

Chúng tôi chen vai thích cánh vào các nhóm. Các nhóm tròn đan vào nhau. Chúng tôi không phải lúc nào cũng được chào đón. Họ không cần chúng tôi. Quá bận thì thầm to nhỏ, hành động ngớ ngẩn, kể lại cho nhau những câu chuyện tiếu lâm.

Chúng tôi lang thang khắp nơi. Nói chuyện với rất nhiều người. Cũng được nhảy một vài điệu là lạ. Tôi nhớ anh ấy đã nhảy hết mình. Anh ấy luôn thích một chút chuyển động của đôi chân và đêm đó cũng không ngoại lệ. Như tôi đã nói, anh ấy không uống nhiều và rất tỉnh táo. Anh ấy nhảy  mọi thể loại nhạc và khá gây ấn tượng cho sàn nhảy. Ban nhạc Boomtown Rats có tác động lớn nhất đến anh ấy, nhất là bài 'Tôi không thích thứ Hai'. Anh ấy thích âm nhạc, các chuyển động và anh ấy chuyển động theo các giai điệu. Anh ấy hát theo lời một cách say mê, thuộc lòng tất cả.

 "Chúng ta đã không thu hoạch được gì tốt lắm"- tôi nói, hơi trêu anh - "Không có được một chiếc váy nào, thậm chí là viền váy cũng không"

Anh ta châm điếu thuốc, rít một hơi thật sâu. Một vòng khói thuốc thoát ra từ cái miệng tròn của anh ta.

'Ai nói thế? Cái gì khiến anh nghĩ rằng tôi đang theo đuổi một người phụ nữ?'

Điều đó khiến tôi khựng lại. Trong một khoảnh khắc, anh ấy như không có ở đó, nhưng sau đó lại hiện diện.

Tôi không quan tâm đến điều này.

 'Anh sẽ không nói thế ngay bây giờ nếu anh có một điếu thuốc trong tay, hoặc nếu anh đang tự mình chuẩn bị một điếu thuốc đầu tiên.'

Anh  giả vờ không phản ứng, nhưng tôi thấy những dấu hiệu của nụ cười trên môi anh. Anh  hít thêm một hơi nữa, rồi đột nhiên bật cười ha hả. Lúc đó đã hơn một giờ.

Chúng tôi dành thêm khoảng một giờ nữa quanh quẩn bên ngoài. Ai đó đi đến cửa hàng và quay lại với bánh mì kẹp thịt và khoai tây chiên. Chúng tôi  đùa giỡn, hút thuốc, nói huyên thuyên và tranh cãi nhau về phụ nữ. Khen ngợi, chỉ trích và đôi khi là phán xét.  Trận đấu bóng hôm Chủ Nhật đã được bàn tán nhiều. Đội bóng bị phê phán, trọng tài bị nguyền rủa. Chúng tôi nói về những chiếc xe máy phân khối lớn, Suzuki được khen ngợi và những kiểu xe khác. Những chiếc xe ô tô khủng mà chúng tôi muốn lái một ngày nào đó nếu trúng sổ số. Những chiếc Subaru và BMW mà những tay chơi ở Dublin thích. Chúng tôi đã kể một vài câu chuyện cười, cả chuyện tởm lợm.

Có người đã nhắc đến sòng bạc. Chúng tôi sẽ đi. Còn quá sớm để về nhà. Ai muốn về nhà sớm thế này? Chúng tôi có đi hay không? Có ích gì? Có ích gì khi về nhà? Chúng tôi phải đi đâu đó. Cuối cùng, một nhóm người trong số họ đã đến đó. Tất cả mọi người, ngoại trừ hai chúng tôi, tôi và anh ấy.

Chúng tôi đi thẳng về nhà. Tôi đã mời anh ấy vào nhà một lúc, khoảng gần ba giờ sáng. Tôi biết những người già sẽ ngủ và chúng tôi sẽ có nơi này cho riêng mình.

Chúng tôi vào nhà. Tôi cắm ấm đun nước và lấy gạt tàn thuốc lá ra, lấy cà phê và bánh quy xuống. Chúng tôi dành hai giờ để nói chuyện về điều này điều kia, để giải khuây.

Chúng tôi học cùng trường phổ thông nên lại nói chuyện về nơi đó. Chúng tôi tốt nghiệp cùng năm.  Thường ra không có việc làm gì cả. Yên tĩnh trong cả tuần và đi dạo vào cuối tuần. Ngủ cho đến sáng. Làm một số công việc lặt vặt ở đâu đó. Nghĩ một nửa đến việc đi sang Anh. Nhưng không bao giờ đi. Ở lại Galway. Thỉnh thoảng đi Dublin. Anh ấy thường nói, thực ra, rằng anh ấy muốn sống ở đó. Đó là một trong những kế hoạch của anh ấy. Chúng tôi nói về những cô gái mà chúng tôi đã kết bạn ... mẫu phụ nữ mà chúng tôi muốn ổn định cuộc sống một ngày nào đó ... những bộ phim mà chúng tôi thích ... những quốc gia mà chúng tôi muốn đến thăm ... loại công việc mà chúng tôi muốn làm. Công việc sẽ mang lại cho chúng tôi tiền bạc và mang lại ý nghĩa cho cuộc sống của chúng tôi.

Bạn có thể tưởng tượng rằng anh ấy sẽ ở lại cho đến sáng nếu tôi có thể theo kịp anh ấy.  Không có dấu hiệu ngái ngủ nào trên mặt anh ấy. Khi nhìn và lắng nghe anh ấy, bạn sẽ nghĩ rằng anh ấy chỉ mới tỉnh ngủ. Cuối cùng, dù tôi có thích hay không, mắt tôi bắt đầu díu lại và tôi ngủ gục trên ghế sofa.

'Dậy đi!' anh ấy nói một cách thô lỗ, lắc mạnh tôi. Anh ấy dập tàn thuốc vào gạt tàn. 'Đến giờ tôi phải về nhà rồi.'

Tôi giật mình tỉnh giấc. Đã gần năm giờ sáng. Anh ấy quấn khăn quanh cổ. Tôi chỉ nghĩ đến giấc ngủ, kiệt sức. Nhưng thật lạ, khi tôi lại đi bộ cùng anh ấy, và ngôi nhà của gia đình anh ấy chỉ cách đó vài trăm thước. Có lẽ chỉ để hít thở không khí trong lành trước khi ngủ, để tỉnh táo hơn một chút? Dù sao thì tôi cũng đi ra ngoài cùng anh ấy.

Chúng tôi đi dọc con đường, trong buổi sáng mới rạng. Cuộc đi bộ đó, thời điểm đó của đêm, giờ đây tôi thường nhớ lại, như thể một linh hồn đang theo tôi, đúng hơn là một bóng ma. Trời lạnh. Không một tia sáng từ các ngôi nhà xung quanh.

Anh ấy không nói một lời nào trên suốt chặng đường. Từ đó, tôi thường nghĩ rằng mình sẽ vui nếu anh ấy nói ra điều gì đó - để tôi nhớ về chuyến đi đó. Chúng tôi đứng ở cổng chỉ một lúc. Tất cả những gì tôi muốn, và giờ tôi ghét phải nói ra điều đó - là vội vã về nhà cho khỏi lạnh.

Tiếng gõ cửa phòng ngủ đánh thức tôi. Mới bảy giờ. Mẹ tôi là người báo tin xấu, khiến tôi chết lặng, nằm bất động trên giường một lúc lâu. Ai mà ngờ được chứ? Thế giới này thật yếu đuối và mong manh như một chú chim sẻ nhỏ,  có thể thay đổi nó tức khắc chỉ bằng một cái hất tay.

Anh ấy đã kìm nén điều gì bấy lâu nay? Giờ đây, đột nhiên, tôi có hàng ngàn câu hỏi muốn hỏi anh ấy. Chẳng phải tôi cũng đang ở trong cùng một hoàn cảnh với anh ấy sao? Đó là điều tôi muốn nói. Tiếc là anh ấy đã không nói với tôi về kế hoạch này, nếu anh ấy đã lên kế hoạch từ trước; tôi là bạn thân nhất của anh ấy.  Anh đã chơi khăm tôi và anh  đã thắng. Theo một cách nào đó, thật dễ dàng để đổ lỗi cho anh ấy. Giờ tôi nhớ ra, tôi cảm thấy buồn nôn và thậm chí là tức giận. Tôi không biết phải làm gì cho phải phép.

Tôi đã không đến dự đám tang. Tôi không thể. Tôi chỉ thoáng nhìn anh ấy trong quan tài, vậy thôi. Bản thân tôi cũng muốn chết. Chết cũng đáng. Chúng tôi có thể lại được ở bên nhau, chỉ hai chúng tôi, và nếu không, liệu có còn điều gì tồi tệ hơn bây giờ không?

Vài ngày sau, tôi được đưa đến nghĩa trang. Họ nghĩ rằng điều đó có thể giúp tôi; rằng tôi phải đến sớm nếu không mọi chuyện sẽ trở nên tồi tệ hơn theo thời gian. Tôi có thể sống cả đời mình mà không bao giờ đến đó.

Nó đã dạy tôi rất nhiều điều. Tôi nghĩ, lần đầu tiên tôi hiểu đúng mọi thứ. Cuộc sống đã kết thúc, mãi mãi. Những trận bóng đá đã kết thúc... những cuộc lang thang quanh các góc phố, tán tỉnh nháy mắt với các cô gái... tất cả những kế hoạch chúng tôi từng vạch ra.

 Tôi sẽ không bao giờ đến thăm mộ nữa, tôi nghĩ vậy. Như vậy an toàn hơn. Răng của mộ rất sắc; chúng đã xuyên qua tôi rồi. Không, không phải như vậy. Không phải như vậy, tôi muốn nhớ về anh ấy. Tôi muốn nhớ về anh ấy khi còn trẻ, vui vẻ, hai mươi tuổi, tràn đầy sức sống, tự do và thoải mái. Và hai chúng tôi đang lên kế hoạch cho điều gì đó mới mẻ.

Tôi đã đến thăm gia đình anh ấy vào tối hôm đó. Tôi nghĩ tốt nhất là nên kết thúc chuyện này. Họ chào đón và thân thiện. Chu đáo. Chúng tôi cùng nhau uống một tách cà phê. Cà phê và bánh quy. Chúng tôi rất ấm cúng với nhau. Đối với tôi, phần khó nhất là biết phải nói về điều gì. Tôi đã nói về anh ấy. Họ nói về tôi, về bản thân họ, về cuộc sống, thậm chí về thời tiết, về mọi thứ. Tôi quyết định không đến gần họ nữa trong một thời gian dài.

Bây giờ tôi không muốn nhắc đến chuyện đó trong cuộc trò chuyện nữa. Tôi tự nói với mình về chuyện đó rất nhiều.  Tự hỏi và tự hành hạ mình. Tôi vẫn chưa bắt đầu trả lời chính mình một cách đàng hoàng. Có lẽ đó là cách anh ấy thích? Có lẽ đó là lý do tại sao, có lẽ, anh ấy chưa bao giờ nói với tôi bất cứ điều gì. Tôi là người bạn tốt nhất mà anh ấy từng có, bạn thấy đấy. Anh ấy cũng tôn trọng tôi, tôi chắc chắn về điều đó.

Bạn có biết không, đôi khi khi tôi đi dạo ở trung tâm thành phố, tôi nửa mong đợi được nhìn thấy anh ấy. Anh ấy sẽ đi loanh quanh ở một góc phố nào đó, tay đút sâu vào túi quần, chăm chú nhìn thế giới xung quanh, huýt sáo giai điệu mới nhất trong bảng xếp hạng.

Và tôi đã ở bên anh ấy đêm đó. Thật vậy, theo một cách kỳ lạ nào đó, tôi thấy mình là người cuối cùng nhìn thấy anh ấy... đang khóa chặt cửa từ bên trong. Anh ấy mặc áo polo cổ lọ màu đỏ. Một chiếc áo polo cổ lọ màu đỏ, quần jean xanh cũ và một chiếc khăn quàng cổ màu của đàn ông.

Vũ Tuấn Hoàng giới thiệu và dịch từ bản tiếng Anh.