Lê Hà Uyên

 “Hương là mùi thơm, sắc là vẻ đẹp”. “Đi tìm hương sắc văn chương” * chính là thấu cảm sự thanh cao (hương) và trác tuyệt (sắc) của văn chương. Điều gì làm cho đời người thêm phong phú, điều ấy chính là cái Đẹp. Nước ta tự hào là “Văn hiến chi bang” với một nền văn học thơm hương đậm sắc. Cái hương sắc ấy trường tồn trong nhiều thư tịch, gởi tấm lòng người viết để lại muôn đời. Nếu người xưa quan niệm trong sách có người ngọc (Thư trung hữu nữ nhan như ngọc), thì ngày nay Nguyễn Thanh lại tìm thấy “hương sắc” trong văn chương ! Gẫm lại, người đẹp cũng chính là hương sắc (Quốc sắc thiên hương).

 “Đi tìm” là phải vất vả nhiêu khê, phải có con mắt tinh đời trong việc chọn lọc. Chọn bằng tấm lòng ngưỡng vọng, bằng sự đồng cảm, biệt nhãn liên tài. Đã chọn thì không thể chọn được tất cả. Nên hiểu những người chưa được chọn không phải vì nhạt sắc phai hương, tác giả hẹn với bạn đồng điệu tri âm vẫn còn mối duyên tương ngộ.

Ba mươi tác giả được giới thiệu trong tập đầu tiên này là những bông hoa mỗi người mỗi vẻ, ngào ngạt sắc hương. Ai có thể quên được “đóa hoa bất tử” là vị cha già dân tộc. Cuộc đời Bác là nguồn cảm hứng vô tận trong trang viết của những nhà phê bình tài hoa qua nhiều thế hệ. Thơ văn của Bác gồm đủ cả hương, sắc và thanh điệu mang một sự truyền cảm, một sức mạnh nhiệm mầu : “Con nghe Bác tưởng nghe lời non nước/ Tiếng ngày xưa và cả tiếng mai sau” (Tố Hữu)

 Nhắc đến Sóng Hồng là nhắc đến “một nhà thơ chính khách”, lời thơ dõng dạc như lời hịch kêu gọi đấu tranh: “Lấy cán bút làm đòn xoay chế độ/ Mỗi vần thơ, bom đạn phá cường quyền”.                                                             1

 Và Tố Hữu suốt đời “đinh ninh với một màu cờ” : “Sống là cho và thác cũng là cho”.                                                  

 Làm sao quên được Xuân Diệu “Ông hoàng thơ tình” một đời đắm say hương sắc văn chương, có những mơ ước thật ngông ngạo nhưng cũng thật đáng yêu : “Tôi muốn tắt nắng đi / Cho màu đừng nhạt mất/ Tôi muốn buộc gió lại / Cho hương đừng bay đi ”(Vội vàng)                                         

Nhớ Chế Lan Viên, “một đỉnh cao trí tuệ của thi ca”, mỗi dòng thơ đều mang một hình tượng độc đáo : “Những ngày tôi sống đây là đẹp hơn tất cả/ Mặt trời đến mỗi ngày như khách lạ/ Gặp mỗi mặt người đều muốn ghé môi hôn !” (Tổ quốc bao giờ đẹp thế này chăng).

 Nhớ Nguyễn Bính, bước chân phiêu lãng Hành phương Nam, tính tình khẳng khái, trọng nghĩa khinh tài : “Những tên bất nghĩa thôi đừng tới/ Hãy để thềm ta xanh sắc rêu !”

 Nhớ Sơn Nam, nhà văn của miệt vườn sông nước xứng đáng được gọi là nhà “Nam bộ học”, tác phẩm gây ấn tượng bởi “tình đất tình người” suốt đời nguyện làm “Hạt bụi nghiêng mình nhớ đất quê”.

Huy Cận, nhà thơ “mang mang vạn cổ sầu” nhưng những bài thơ duyên dáng của ông luôn ngập tràn hương sắc tuổi hai mươi: “Áo trắng thư sinh mộng trắng trong”,... “Một hôm cơn gió tình yêu lại / Đứng ngẩn trông vời áo tiểu thư”.

Nhớ Kiên Giang là nhớ bài thơ “ Hoa trắng thôi cài trên áo tím” - “Mộc mạc một sắc thơ miệt vườn” luôn nặng tình với mẹ hiền và  “quê hương thơ ấu”.

Với một kiến văn uyên bác, thông thạo nhiều ngoại ngữ, Nguyễn Thanh còn giới thiệu các tác giả nước ngoài : W. Wordsworth, “Tiếng thơ miền cỏ hoa sông nước” (Anh), W.Goethe, “Đỉnh cao trí tuệ thi ca Đức”, Victor Hugo “Tượng đài văn học Pháp”, Guillaume Apollinaire “Ông hoàng thơ tình Pháp”.

Tóm lại người phê bình văn học phải nhập vào tác giả để hiểu, để đồng cảm, đồng điệu với tác giả. Phải cảm thụ được cái phần hồn (hương) và phần xác (sắc), chính là nghệ thuật và nội dung của tác phẩm mới viết được những dòng văn hoa, thâm thúy mà chính xác, góp phần tôn vinh tác giả. Những bài phê bình đặc sắc đã làm công việc “gợi hồn thiên cổ dậy” khiến tác phẩm như những kẻ tài hoa dù trải qua “thiên ma bách chiết” vẫn “thác là thể phách, còn là tinh anh” (Kiều).

Tác già Nguyễn Thanh đã giúp chúng ta thấu cảm để thêm tự hào về tài hoa của các nhà văn, nhà thơ khả kính trong vườn hoa nhiều hương sắc của dân tộc.    

 Hãy đọc tác phẩm để hiểu và quí hơn một nhà phê bình văn học vừa có tài vừa có tâm.

                                                             Cần Thơ, ngày 29 tháng 8 năm 2023

  L. H. U

*ĐTHSVC của Nguyễn Thanh :NXB Hội nhà văn, quí IV/2023